ΝΙΚ. ΤΡ. ΚΑΚΑΪΔΗ
Παπα-Γεώργιος Σουγδουρής
1645-1725
Έλληνας λόγιος και φιλόσοφος, Δάσκαλος του Γένους
Ο Γεώργιος Σουγδουρής γεννήθηκε στην Κρετσούνιστα (σήμερα Δεσποτικό) της περιοχής του ποταμού Καλαμά. Μετά τις πρώτες σπουδές που πραγματοποίησε στα Ιωάννινα, πήγε ως διάκονος στη Βενετία, μάλλον γύρω στα 1673, όπου εργάστηκε ως διορθωτής σε τυπογραφείο και μετά ως δάσκαλος. Το 1681, έπειτα από σύντομη παραμονή στην Πάδοβα, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον μητροπολίτη Φιλαδελφίας Γεράσιμο Βλάχο. Τον επόμενο χρόνο επέστρεψε στα Ιωάννινα όπου υπηρέτησε έως το 1715, ως διδάσκαλος των «ελευθέριων τεχνών», κυρίως όμως της φιλοσοφίας και, ως σχολάρχης, στη Σχολή Εμμανουήλ Γκιούμα.
Θα εμπλακεί σε διαμάχη με τον μητροπολίτη Ιωαννίνων Κλήμεντα και τον θεολογικό του σύμβουλο Βησσαρίωνα Μακρή για τον τρόπο διάκρισης ουσίας και ενεργειών του Θεού, η οποία οφειλόταν μάλλον σε εκατέρωθεν παρεξηγήσεις και έληξε μετην πλήρη αποκατάσταση του στόχου της επίθεσης, δηλαδή του Σουγδουρή. Η διαφορά κρίθηκε αρχικά από επαρχιακή σύνοδο και τελικά από τον ίδιο τον Πατριάρχη. Ο Ιωαννίνων είχε μία καθαρά «υλιστική άποψη» για το ζήτημα: η θεία ουσία διαφέρει από τη θεία ενέργεια πραγματικώς όπως ο άρτος από την πέτρα. Ο Σουγδουρής, αντίθετα, προέβαινε σε μια εννοιολογική διάκριση ουσίας και ενεργειών. Επιστρέφοντας από την Ιταλία μετέφερε τις αριστοτελικές σχολαστικές αντιλήψεις περί ουσίας και ενεργειών στο Θεό, οι οποίες ταυτίζονται πραγματικά. Τελικά αφού υπέβαλε στις 26 Μαΐου 1699, σχετική απολογία στο Πατριαρχείο δικαιώθηκε. Επίσης ενεπλάκη και σε μία άλλη διαφωνία, η οποία αφορούσε την εκ μέρους του ίδιου μητροπολίτη επίσημη επικύρωση του όρου «μετουσίωσις». Χωρίς να γνωρίζουμε περισσότερες λεπτομέρειες υπερίσχυσε τελικά ο Σουγδουρής.
Παπα-Δημήτριος Πασχίδης
1835-1917
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας διορίστηκε δάσκαλος του Δημοτικού Σχολείου που λειτουργούσε στο Αμεληκό, κτίριο που χρησίμευε για τη φιλοξενία περαστικών και αργότερα εγκαταστάθηκε ο Σταθμός της Χωροφυλακής. Στη διδασκαλία του ήταν μακριά από τις μεθόδους της εποχής του και κοντά στο πνεύμα της αντιαυταρχικής αγωγής. Είχε επίσης το χάρισμα της μεταδοτικότητας. Ο λογοτέχνης Χρ. Χρηστοβασίλης έμαθε από αυτόν τα πρώτα του γράμματα. Διακρινόταν επίσης για τις ικανότητές του στη γεωμετρία. Ανέλαβε από τους πρόκριτους του χωριού τον καταρτισμό του κτηματολογίου, επίσης ήταν ο συντάκτης του Συνορλεμέ που οριοθετεί την Κρετσούνιστα με τα όμορα χωριά, καθώς και του κτηματολογίου τηςΚοσόλιανης. Το 1898 χειροτονείται ιερέας και δύο χρόνια αργότερα αναλαμβάνει καθήκοντα εξομολόγου.
Παπα-Αριστοτέλης Πασχίδης
1974-1957
Ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του παπα Δημήτρη. Αμέσως μετά την αποφοίτηση του το 1889 από το Δημοτικό Σχολείο της Κρετσούνιστας, όπου δάσκαλο είχε τον πατέρα του, προσλαμβάνεται ο ίδιος δάσκαλος στη γειτονική Κοσόλιανη. Στη Κρετσούνιστα θα υπηρετήσει τα περισσότερα χρόνια δίδασκε με τη συνδιδακτική μέθοδο και προσπαθούσε να διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα των μαθητών αποφεύγοντας την ψιττακισμό, κατά το γερμανικό σύστημα της εποχής. Είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Κρετσουνίστης» που συγκροτήθηκε στον Πειραιά το 1901 και ο πρώτος Γενικός Γραμματέας της.
Το 1915 και ενώ είναι στον Πειραιά θα λάβει επιστολή από τον πατέρα του που τον συμβουλεύει να γίνει ιερέας, ο Αριστοτέλης πείθεται, χειροτονείται ιερέας και από το 1916 μέχρι και την συνταξιοδότηση του θα προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του στην Κρετσούνιστα σαν παπάς και δάσκαλος.
Από το βιβλίο “ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΙΚΟ (ΙΛΙΟ – ΚΡΕΤΣΟΥΝΙΣΤΑ) Ιστορία-Πρόσωπα-Πολιτισμός”
ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΔΕΣΠΟΤΙΚΟΥ – ΑΘΗΝΑ 1985